Borderline Kişilik Bozukluğunu (BKB) Anlamak, BKB Özelliklerinde Cinsiyet Farklılıkları

Borderline Kişilik Bozukluğu (BKB), ruh hali, öz imaj, davranış ve kişilerarası ilişkilerde yaygın istikrarsızlık kalıplarıyla karakterize edilen karmaşık bir zihinsel sağlık durumudur [1]. BKB’ nin tanımlayıcı özelliklerini ve tanı kriterlerini anlamak, bu bozukluktan etkilenen bireylerin belirlenmesi ve tedavisinde çok önemlidir. BKB semptomların kadınlarda ve erkeklerde farklı şekilde ortaya çıkabilmektedir. Bu farklılıklar kişilerin duygusal ilişkileri kadar sosyal ilişkilerini de olumsuz etkilemektedir. Bu nedenle cinsiyet farklılıkların tanınması, etkili tedavi yaklaşımlarının uyarlanması ve terapötik sonuçların arttırılması açısından önemlidir. BKB alanında uzmanlaşmış klinik psikologlar tarafından uygulanan, şema terapisi, bilişsel-davranışçı terapi ve aktarım odaklı terapi Borderline Kişilik Bozukluğu için en etkili terapi yöntemlerinden sadece birkaçıdır.

Sınırda Kişilik Bozukluğunu (SKB) Anlamak

Sınırda Kişilik Bozukluğunu anlamak için, bu bozukluğun ne olduğunu, belirtilerini ve kadın ve erkeklerde görülen özelliklerinin ne olduğunu bilmek önemlidir.

Borderline kişilik bozukluğu nedir?

Sınırda kişilik bozukluğunu (BKB) anlamak, bu tanıya sahip bireylerin içinde bulunduğu karmaşık duygusal ortamın düzenlenmesini ve duygularını dengeli deneyimlerini kolaylaştırır. Yoğun duygusal çalkantı ve istikrarsızlıkla karakterize edilen BKB, genellikle duyguların hızlı ve öngörülemez bir şekilde değişmesi ve duygularını zıt iki kutupta yaşamaları sebebiyle ilişkilerini istikrarlı sürdürememesi ve kendine zarar verme eğiliminin arttığı bir hastalıktır.  

Bu bozukluk, genellikle dürtüsel eylemlere ve rastgele ilişkilere yol açan, ruh halinde, davranışta, benlik imajında ​​ve işlevsellikte devam eden tekrarlayıcı bir modeldir [2]. BKB ile ilişkili dürtüsellik sadece geçici bir eğilim değil, aynı zamanda bireylerin pervasız davranışlarda bulunabileceği veya bunaltıcı duygularından kurtulmak için umutsuz bir girişimde aceleci kararlar alabileceği derin bir mücadeledir. Bu tür davranışlar, duygusal acının derinliğini ve bundan kurtulmak için alınan umutsuz önlemleri göstererek, bu durumun yönetilmesinde anlayış ve destekleyici bakıma duyulan kritik ihtiyacı vurgulamaktadır.

BKB belirtileri nasıl teşhis edilir?

Borderline Kişilik Bozukluğu belirtileri, gerçekliği değerlendirme bozuklukları, duygu durum bozuklukları ve bilişsel çarpıtmaların olması yönüyle tanı koyulması açısından diğer birçok psikopatolojik sorun ile benzerlik göstermektedir. Bu nedenle tanı koyulması oldukça hassas ve uzun süre takip gerektirmektedir. Psikoloğa başvuran kişilerin kendini etiketlediği popüler bir kişilik bozukluğu olsa da toplumun sadece %1’inin Borderline Kişilik Bozukluğuna sahip olduğu düşünülürken poliklinik hastalarının %10’u ve psikiyatride yatılı tedavi alanların %15’inde görülmektedir [3].

Bir diğer ismi ile Sınırda Kişilik Bozukluğunun (SKB) DSM-5’te belirtilen semptomları incelendiğinde terk edilmekten kaçınmak için çaba gösterdikleri, kişiler arası ilişkilerinde birini tutarsız bir biçimde aşırı büyüterek göklere çıkarması ya da yerin dibine sokacak kadar değersizleştirmesi, benlik algısıyla ilgili değişken bir kimlik karmaşası yaşamaları, aşırı para harcama, maddeyi kötüye kullanma, rastgele cinsel ilişki gibi kendisine maddi manevi zarar verecek dürtüsel davranışlarının olması, tekrarlayıcı öz kıyım girişimleri, boşluk duygusu, öfke kontrolünü sağlayamama ve gelip geçici kuşkucu düşüncelere sahip oldukları görülmektedir [1]

BKB Özelliklerinde Cinsiyet Farklılıkları

BKB’ nin cinsiyete göre görülme sıklığında bir fark olmamasına rağmen, kadın ve erkeklerde bazı özellikleri farklı gözlemlenmektedir [4]. Sınırda Kişilik Bozukluğunun (BKB) önemli semptomu olarak bilinen duygusal dengesizlik ve dürtüsellik ile karakterize olmasına dayanarak, bu özelliklerin cinsiyetler arasında farklılık gösterdiği araştırmalarda desteklenmiştir. Özellikle kadım ve erkek öğrenciler arasında yapılan araştırmalarda da belirgin cinsiyet farklılıkları ortaya koymuştur [5].

Kadınlarda BKB’nin tipik özellikleri nelerdir?

BKB’nin kişilerarası ilişki kurma örüntüleri kadınlarda daha belirgindir. İlişkilerini korumak adına yakınlık kurmak isterken işgal edilmişlik duygusu ile birden uzaklaşır. Ve fakat uzaklık ile baş edemediğinde aşırı işgalci tutumları ortaya çıkmaktadır. İlişkilerde kişisel sınırlarıyla ilgili iki uçta davranışlar sergilemeleri nedeniyle daha fazla fiziksel ve cinsel istismara maruz kaldıkları yönünde araştırma sonuçları bulunmaktadır. Bunula birlikte kadınlarda daha çok karşı tarafı cezalandırma, pişman etme ve dikkat çekme gibi sebeplerle kendine zarar verme davranışlarının olduğu BKB’nin tipik özelliklerindendir. BKB’nin kadınlarda görülen diğer yaygın özellikleri ise alışveriş için aşırı para harcama ve çeşitli yeme bozuklukluları yaşamalarıdır [6].

BKB semptomları erkeklerde nasıl farklı şekilde ortaya çıkıyor?

Borderline Kişilik Bozukluğu (BKB) semptomları, özellikle kadınlara kıyasla erkeklerde daha çok kültürel kalıp yargılar sonucu cinsiyete özgü kayda değer farklılıklar sergiler. Çalışmalar, erkeklerde narsisizm eğiliminin artması, güvensizlik, aşırı duyarlılık ve aşağılık duyguları gibi kendilik algısının bozulduğu antisosyal davranışların baskın olduğu özellikleri saptamıştır. Ayrıca BKB’li erkeklerin, madde kullanım bozuklukları ve şüpheci (paranoid), pasif-agresif gibi bir dizi kişilik bozukluğu da dahil olmak üzere, birlikte ortaya çıkan koşulları geliştirmeye daha yatkın olduklarını vurgulamıştır [7]. Kadınların aksine çare aramaya istekli olmayan erkekler uyumsuz başa çıkma mekanizmaları ve dışsallaştırıcı davranışlarla daha şiddetli öfke patlamaları yaşamaktadır.

SKB’de cinsiyet farklılıklarını tanımak neden önemlidir?

Sınırda Kişilik Bozukluğunda (SKB) cinsiyet farklılıklarını tanımak çok önemlidir, çünkü öncelikle BKB’nin tezahürü ve dolayısıyla tedavisi cinsiyetler arasında önemli ölçüde farklılık gösterebilir. Nörogörüntüleme çalışmaları, bu cinsiyet farklılıklarının biyolojik temellerine ışık tutmuş ve BKB hastalarında amigdala, hipokampus ve medial temporal loblar gibi beyin yapılarındaki farklılıkları ortaya çıkarmıştır [8]. Bu bulgular yalnızca BKB’nin beyin morfolojisi üzerindeki etkisinin cinsiyete göre değişebileceğini öne sürmekle kalmıyor, aynı zamanda bu benzersiz belirtilere ve eşlik eden hastalıklara yönelik cinsiyete özgü müdahalelerin potansiyeline de işaret ediyor.

Ek olarak SKB’nin narsisizm, güvensizlik, aşırı duyarlılık ve aşağılık duyguları gibi özellikleri cinsiyete göre ayrımcılık yapmaz; ancak bu özelliklerin nasıl ortaya çıktığı cinsiyet yelpazesinde belirgin şekilde farklı olabilir. Örneğin, regresyon analizi, cinsiyetin BKB’nin önemli bir belirleyicisi olduğunu gösterdi ve tanı ve tedavi bağlamlarında cinsiyetin dikkate alınmasının zorunluluğunu vurguladı [9]. Bu görüş, bipolar bozukluğun (çoğunlukla örtüşen semptomlar nedeniyle BKB ile karıştırılan) yaşam boyu yaygınlığının hem erkekler hem de kadınlar için benzer olmasına rağmen, bozuklukların spesifik özelliklerinin cinsiyete göre farklılaştığını gösteren bulgularla desteklenmektedir [4].

Ayrıca, BKB geliştirme riski yüksek olan bir grup olan DEHB’li ergenlere odaklanan çalışmalar, kızların borderline kişilik özelliklerinde erkeklerden daha yüksek puan aldığını buldu; bu da kişilik bozukluklarının ortaya çıkışında erken cinsiyete bağlı farklılıklara işaret ediyor [10]. Bu nedenle, bu cinsiyet farklılıklarını kabul etmek ve anlamak, SKB’li bireylerin cinsiyetlerine dayalı olarak karşılaştıkları spesifik ihtiyaçları ve zorlukları ele almayı amaçlayan, tedavide cinsiyete duyarlı yaklaşımların geliştirilmesi için çok önemlidir.

BKB Tedavisi ve Terapisi

Sınırda Kişilik Bozukluğunu (SKB) ele alırken, çok sayıda psikoterapötik yaklaşımın etkili olduğu tespit edilmiştir. Sınırda Kişilik Bozukluğunun (SKB) tedavisi alanında, bu konuda psikolojik destek almak isteyen her bireyin kendine özgü ihtiyaçlarını karşılamak üzere uyarlanmış çeşitli psikoterapilerin faydalı olduğu belirlenmiştir. Konuşma terapisi olarak bilinen çeşitli psikoterapi yöntemleri, BKB’li bireylerin karşılaştığı zorluklara özel olarak odaklandığı için tercih edilen tedavi seçeneklerindendir.

Kişilik bozukluklarında yaygın olarak kullanılan şema terapisi ile Temenos Psikoloji uzmanları danışanların sadece güncel sorunlarına değil, geçmiş çocukluk çağlarını kapsayan deneyimlerinden kaynaklı sorunlara odaklanarak borderline kişilerin zorlandığı, duygu düzenleme, kişilerarası etkililik becerilerinin geliştirilmesini sağlar.

Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), özellikle BKB ile mücadele eden kişilerin bilişsel çarpıklıkları, dürtüsel davranışları gibi bazı semptomlarını hem biliş hem davranış olarak kademeli şekilde ele alarak iyileşmeyi amaçlamaktadır. Temenos Psikoloji Psikologlarının danışanın iyi oluş halini sürdürmeye odaklandığı yapılandırılmış bir tedavi yöntemidir.

Aktarım Odaklı Terapi, duygusal dengesizlik, yoğun kişilerarası ilişkiler ve kendine zarar veren davranışlar gibi BKB örüntülerini kullandığı çeşitli tekniklerle sağaltmayı amaçlarken aynı zamanda kişinin psikolojik sağlamlığını artırdığı bir yöntemdir. Bu psikoterapi yaklaşımı, uzun vadeli iyileşme ve istikrarı amaçlayan, SKB’li bireylerin karşılaştığı benzersiz deneyimleri ve zorlukları dikkate alan özel bir tedavi planının önemini vurgulamaktadır.

Son olarak, uzun vadeli psikoterapötik katılımın önemli olduğu, SKB tedavisinde sürekli çaba ve destek gerektirdiği, sadece semptom yönetimini değil aynı zamanda bireyin kendisine ve ilişkilerine yaklaşımında dönüştürücü bir değişikliği amaçlayan anlayış söz konusudur. Çeşitli Psikoterapi yöntemlerinin BKB’yi tedavi etmedeki etkinliği, yeni becerilerin öğrenilmesi ve uygulanması için bir bağlam olarak terapötik ilişkiye vurgu yapmasıyla daha da vurgulanmakta ve böylece bu sıklıkla zorlayıcı ve yanlış anlaşılan bozuklukla boğuşan bireyler için umut verici bir yol sunmaktadır.

Kaynakça

1. DSM-5 Tanı Ölçütleri Başvuru El Kitabı. https://booksfer.com/dsm-5-tr-tani-olcutleri-basvuru-elkitabi-pdf-indir-13019

2. Siyah-Beyaz Sınırda (Borderline) Kişilik Bozukluğu: Nedir? …. (n.d.) geri alındı May 9, 2024, itibaren www.amazon.com.tr

3. M. Aydın (2010). Masterson Yaklaşımında Borderlıne Kişilik Bozukluğuna Gelişimsel Yaklaşım, https://www.meralaydin.com.tr/wp-content/uploads/2017/12/tez.pdf

4. Bipolar bozuklukta cinsiyete göre klinik ve …. (n.d.) geri alındı May 9, 2024, itibaren search.trdizin.gov.tr

5. Borderline Kişilik Envanteri’nin Psikometrik Özelliklerinin …. (n.d.) geri alındı May 9, 2024, itibaren cdn.istanbul.edu.tr

6. Klinik Psikiyatri Dergisi – J Clin Psy: 19 (1). (2016) geri alındı May 9, 2024, itibaren https://jag.journalagent.com/kpd/pdfs/KPD_19_1_15_26.pdf  

7. Gender differences in borderline personality disorder. (n.d.) geri alındı May 9, 2024, itibaren pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12923706/

8. Borderline Kişilik Bozukluğu Nedir? Belirtileri Nelerdir? …. (n.d.) geri alındı May 9, 2024, itibaren evrimagaci.org

9. Sınır Kişilik Bozukluğu Özellikleri ile İlişkili Değişkenler. (n.d.) geri alındı May 9, 2024, itibaren dergipark.org.tr/tr/download/article-file/881043

10. Borderline Kişilik Envanteri’nin Psikometrik Özelliklerinin …. (n.d.) geri alındı May 9, 2024, itibaren dergipark.org.tr/en/download/article-file/1526776