PSİKOLOJİK SAVUNMA MEKANİZMALARI

Psikolojik Savunma mekanizmaları, kişilerin stres altında bilinçli yada bilinçsiz olarak kendilerini rahata kavuşturmak için kullandıkları stratejilerdir. Kişilerin kullandığı savunma mekanizmaları psikolojik sağlamlığı ve ruhsal sorunları hakkında bilgi vermeleri açısında psikolojik tedavi süreçlerinde ruh sağlığı uzmanlarının sıklıkla araştırdıkları bir konudur.

Psikolojik Savunma Mekanizması Nedir?

Psikolojik Savunma Mekanizması ilk olarak Freud’un kullandığı savunma kavramı ile sonraki yıllarda ise kızı Anna Freud ve çağdaş psikanalistler tarafından psikolojik savunma mekanizmaları olarak kullanılmış olup günümüzde sosyal yaşamın içinde de yaygın olarak kullanılmaktadır. Savunma mekanizmaları kaygı verici durumlara karşı kişinin uyumlanabilmesi ve karşılaştığı hoşnutsuzlukla baş edebilmesini kolaylaştırır. Birçoğumuzun psikolojik sağlamlığını korumaya yönelik genellikle bilinçdışı kullandığımız psikolojik savunma mekanizmaları stres kaynaklarından bizi uzak tutmaktadır. Nasıl ki bedenimiz biyolojik değişimlere biyolojik olarak uyumlanıyorsa, psikolojik sağlamlığımızın korunması için de savunma mekanizmaları ile uyum korunur.

Ancak unutulmamalıdır ki savunma mekanizmaları annelerin bebeklerini susturmak için kullandıkları emziğe benzer. Bebeği emzik ile susturmayı başaran anneler gerçekte bebeklerinin karnını doyurmadıkları için sadece geçici iyilik hissi verir. Tıpkı ağrı kesici ilaç gibi, semptomu kısa süreliğine ortadan kaldırır ancak ana sorun kaynağı hala değişmemiştir. Bu nedenle hepimizin zaman zaman kullandığı savunma mekanizmaları geçici rahatlama sağladığı için bizi yapıcı eylemlerden uzak tutabilir. Savunmalarımız bir yandan kendilik bütünlüğümüzü korurken bir yandan psikopatolojimiz ve kişiliğimiz hakkında önemli ipuçları vermektedir.

Psikolojik Savunma mekanizmaları nelerdir örnekleri?

Psikolojik Savunma mekanizmaları örnekleri insanlar tarafından psikolojik tehlike altında hissettiklerinde 100’ den fazla psikolojik savunma kullanmaktadır. Bunların bir kısmı psikolojik olgunluk gösterirken, bazıları uygun psikoterapi yöntemleri ile bazıları ise psikolojik tedavi yöntemleri ile iyileştirilebilmektedir.  Mesela Psikolojide, 3 yaşındaki bir çocuğun kullandığı bir savunma mekanizması o yaş için uygun olacakken, 28 yaşında bir bireyin aynı savunma mekanizmasını kullanması sağlıksız bir profil oluşturacaktır. Bu nedenle savunma mekanizmalarını genel olarak iki grup altında toplamak mümkündür. Bunlardan biri olgun savunma mekanizmaları; diğeri ise olgun olmayan- immatur savunma mekanizmalarıdır.

Olgun-Matür savunma mekanizmaları

Olgun-matur savunma mekanizmaları psikolojik olgunluğun en önemli göstergelerindendir. Kişinin kullandığı matür savunma mekanizması ile kişi, stres yaratan duruma uyum sağlarken aynı zamanda gerçeklikten kopmamıştır. Gerçekliğin çarpıtılmadığı, olumsuz duygu ve durumların bilince çıkarıldığı ve psikolojik doyumun arttığı savunmadır.

En temel Matür Savunma Mekanizmaları:

En temel matür (olgun) savunma mekanizmalarından sık kullanılanlarından bazıları tanımları ve örnekleriyle aşağıda verilmiştir.

Baskılama

Baskılama, kişinin kaygı uyandırıcı bir durum karşısında tehlikede hissettiği olay ve duyguları bilinç dışına iterek unutmasıdır.

• iş arkadaşından hoşlanmayan birinin onunla her karşılaştığında adını hatırlayamaması.
• Ölüm korkusu olan birinin ölmeyecekmiş gibi yaşaması
• Matematik dersini sevmeyen birinin ödevini yapmayı unutması
• Uçağa binmekten korkan birinin uçağı kaçırması

Mizah

Mizah, kişinin baş edemeyeceği bir durum karşısında duygusunu şaka yoluyla rahatlatmasıdır. Kişi yaşadığı zorlayıcı olayın olumsuz etkisinden yaptığı espirilerle uzaklaşır.

• Kaza anında ölüm ile ilgili yapılan şakalar.
• Cenaze sırasında konuşulan komik anılar.
• Fiziksel özellik ya da kusurlar ile ilgili yapılan şakalar.

Özgecilik:

Özgecilik, ahlaki değerlerinin yüksek olması sebebi ile kendi içgüdüsel ihtiyaçlarını başkalarını mutlu ederek karşılamasıdır. Kişi, başkalarının mutluluğu ile kendi kaygısını azaltmaktadır.

• Sadece yardım kuruluşlarında ücretsiz çalışmak
• Toplum sağlığı için görev yapan doktor
• Komşusuna yardım eden kişi

Beklenti:

Beklenti, bireyin durumu gerçekçi bir şekilde değerlendirmesi sonucunda kaygı veren duruma karşı adaptasyon sağlayabilmesi için beklenti oluşturmasıdır.

• Üniversite öğrencisinin mezun olma umuduyla sevmediği bir derse çalışması
• Borcunu kapatabilmek için istemediği işte çalışıyor olmak
• Yüksek maaş ile çalışabilme umuduyla yabancı bir ülkede yaşamak

Yüceltme

Yüceltme, toplum tarafından kabul görmeyen ilkel arzu ve fantezilerin oluşturduğu kaygının toplumun da kabul edeceği farklı alanlara yöneltmesidir.

• Saldırganlık dürtüsü olan birinin agresyonunu spor alanına yönelterek boks yapması
• Cinsellik dürtüsünü resimlerine yansıtan bir ressam
• Suça olan eğilimini yücelterek romanlarına konu yapan bir yazar

İmmatür Savunma Mekanizmaları:

İmmatür Savunma Mekanizmaları, olgun savunmaların aksine yoğun stres altında kişinin gerçeklikten uzaklaşarak kullandığı, bilişsel çarpıtmaların yoğun olduğu savunmalardır. Kişilerde bulunan immatür savunmalar, kişinin psikopatolojisi, gelişim süreçlerindeki aksaklıkları ve kişilik özellikleri hakkında ip uçları vermektedir. Parmak izi gibi çok öznel olan bu savunmaları fark etmek ancak alanında uzman deneyimli psikoterapistler tarafından mümkün olmaktadır. 

En temel İmmatür Savunma Mekanizmaları:

En temel immatür savunma mekanizmalarından bazıları aşağıda açıklamaları ile birlikte verilmiştir.

Yansıtma

Yansıtma savunma mekanizması, kişinin kendine ait rahatsız edici ve kabul edilemez düşünce ve davranışların başkalarına yüklenmesidir.

• Sınavda başarılı olamayan öğrencinin, hocanın kendisini dersten bıraktığını söylemesi.
• Aldatan birinin, aldatılma kaygısı yaşaması
• Yalan söyleyen birinin, etrafındakileri yalancılıkla suçlaması

Pasif Agresif Saldırganlık

Pasif Agresif Saldırganlık, kişinin başkalarına karşı saldırganlık duygusunu dolaylı yoldan gösterdiği, ifade etmek yerine pasif agresyon davranışlarla göstermesidir.

• Maaşından memnun olmayan çalışanın zam istemek ya da yeni iş arayışına girmesi yerine, işleri geç teslim etmesi ya da işe vaktinde gelmemesi.
• Kendini kızdıran arkadaşıyla uygun bir iletişim kurmak yerine küsmesi ya da iğneleyici bir dil kullanması

Dışa Vurma ya da Eyleme Vurma

Kişinin hoş olmayan duygulanımını rahatlatma istemiyle genellikle sosyal olarak kabul görmeyen rastgele davranışlar sergilemesidir.

• Yas sürecinde ortaya çıkan olumsuz duygu ile baş edemeyen kişinin alkol ya da madde kullanımının artması.
• Akran zorbalığı ile baş edemeyen birinin kendine zarar verme ya da rastgele cinsellik deneyimlerinin artması.

Yalıtma ya da İzolasyon

Yalıtma ve İzolasyon, kişinin yaşadığı bir olay karşısında hissettiği rahatsızlık veren duygusunu göz ardı ederek sadece bilgi yada olay örüntüsüne odaklanmasıdır.

• Çeşitli vahşet içeren suçları inceleyen uzmanların, dehşete düşüren duygular ile teması keserek olaylar üzerinde çalışma yapabilmesi.
• Normal şartlarda bir doktorun dayanamayacağı görüntüler karşısında, işini iyi yapabilmek adına duygularını bir kenara bırakarak sadece tedavide uygulayacaklarına yönelmesi.

Değersizleştirme

Değersizleştirme savunma mekanizması, kişinin kendi öz saygısını koruyabilmesi adına sahip olamadığı durum ya da nesneyi değersizleştirmesidir.

• Terapisinin işe yaradığını kanıtlayan ciddi verilerin olmasına rağmen, terapinin işe yaramadığını ileri süren danışan.

• Terk edilen birinin kendini daha iyilere layık görmesi.

Otistik fantezi

Otistik Fantezi, istenmeyen bir durumun deneyimlenmesi sonucu, kişinin bu kaygıdan uzaklaşmak amacıyla kurduğu gerçekdışı hayallerdir.

• Borcu olan birinin, gömü bularak tüm ekonomik sıkıntılardan kurtulacağını düşünmesi.
• İçinden çıkılmaz bir stres hisseden kişinin ak sakallı dedenin kendini kurtardığının hayalini kurması.

İnkâr

İnkar, iyi düşün iyi olsun yanılgısı ile kişinin baş edemediği durum karşısında durumun kendi üzerinde bıraktığı olumsuz etkiyi inkar etmesidir.

• Kişinin sevdiği bir yakınının ölümüne rağmen eşyalarını ve odasını tekrar kullanacakmışçasına koruması.
• Alkolik birinin bağımlılığını inkar etmesi.

Yer Değiştirme

Yer değiştirme, bir duygu, davranış ya da düşüncenin ortaya çıkardığı kaygının asıl muhatabına değil gücünün yettiği başka nesne ve kişilere yönlendirilmesidir.

• Annesinden azar yiyen çocuğun kardeşine vurması.
• Aldatılan eşin, sadakatsiz davranan eşe değil “öteki” partnere öfkesini göstermesi.

Rasyonalizasyon

Akla uygunlaştırma olarak da bilinen bu savunma mekanizması, kişinin üzerinde rahatsızlık veren bazı gerçeklerin etkisini azaltmak amacıyla bazen mantığa uygun olsa da çoğu zaman sadece iddiadan öteye gitmeyen gerekçelerdir.

• Umduğu maaş ile çalışamayan birinin çok paranın insanı bozduğu yönündeki açıklaması.

• Üniversite öğrencisinin başarılı olamadığı ders hakkında faydalı olmadığı ya da hocasının iyi konuya hâkim olmadığı ile ilgili kendini savunması.

Bedenselleştirme ya da Somatizasyon

Bedenselleştirme ya da Somatizasyon, kişinin, herhangi bir fizyolojik sorununun olmamasına rağmen verdiği rahatsızlık ile baş edemediği bir durum karşısında bedensel ağrılar yaşamasıdır.

• Kişi kendini stres altında hissettiğinde panik atak geçirmesi.
• Performans kaygısı yaşayan birinin performans öncesi midesinin bulanması.

Son olarak günlük yaşamımızda kullandığımız savunma mekanizmalarını fark etmek, Kişilik gelişimi ve karakter özelliklerimiz hakkında ayrıntılı bilgi verirken kişinin gerçekte karşılaşmak istemediği kaygılarına karşı tutarlı roller kazanmasını böylece yaşam kalitesini artıracak ve kendini keşfetme cesaretini verecektir. Unutulmamalıdır ki kişi yaşamında özel, derin ve çeşitli krizlere sebep olabilecek konuların ancak alanında uzman Klinik Psikologlar ile çalışmalıdır. Aksi halde yukarıda bahsettiğimiz savunma mekanizmalarından bazıları bilgilendirme amaçlı olup, genel örnekleri içermekte ve uygun müdahaleler uygulanmadığında zarar verici sonuçlar elde edilebilmektedir.

Kaynakça

• Aksu B, 2019, Psikolojik Savunma Mekanizmaları ile Sosyodemografik Değişkenler Arasındaki İlişki, file:///C:/Users/temenos/Downloads/586951%20(3).pdf (alıntı)
• Jerome S. Blackman. (2014). Zihnin Kendini Koruma Yolları 101 Savunma. (Öznur Karakaş, Çev.), 2. baskı
• Savunma Mekanizmalarının Türleri, 2014, https://tr.wikipedia.org/wiki/Savunma_mekanizmalar%C4%B1 (alıntı)